Έχετε ερωτήσεις εύκολες ή δύσκολες;
Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στις απορίες σας!

Η εκκλησία μας οργανώνει μια σειρά μαθημάτων πάνω στη Χριστιανική απολογητική με εισηγητή τον Έραστο Φίλο.
Περισσότερες πληροφορίες και τα video από τις παρουσιάσεις βρίσκονται στη σελίδα https://newlifechurch.gr/apologetics/.

Μπορείτε να στείλετε τις ερωτήσεις σας στο email erastos.filos@gmail.com.

Στη συνέχεια θα δημοσιεύουμε εδώ (ανώνυμα και αποσπασματικά) τις ερωτήσεις/απαντήσεις.

Δείτε παρακάτω κάποιες απαντήσεις σε ερωτήματα που μας τέθηκαν μέχρι τώρα:

Mπορούμε να ξέρουμε αν υπάρχει η ψυχή;

Πολλοί σύγχρονοι επιστήμονες που ερευνούν την ανθρώπινη συνείδηση την εξηγούν με φυσιοκρατικούς όρους. Δεν πιστεύουν σε μια έννοια της ψυχής όπως την περιγράφει η Βίβλος. Κάποιοι φιλόσοφοι όμως (π.χ. ο Τόμας Νέιτζελ και ο Τζεϊμς Πόρτερ Μόρλαντ [1]) θεωρούν μια τέτοια φυσιοκρατική σκέψη λαθεμένη επειδή δεν εξηγεί ικανοποιητικά τον φυσικό κόσμο ούτε αναγνωρίζει φαινόμενα όπως αυτό της ψυχής.

Υπάρχουν τέσσερις ενδείξεις  σχετικά με το πώς κανείς μπορεί να γνωρίζει ότι πνευματικές (νοητικές) ιδιότητες είναι πραγματικότητα. Την αυτοσυνειδησία αυτή ο Μπαμπινιώτης την εξηγεί ως την «επίγνωση που έχει κάθε άτομο για τον εαυτό του ως φορέα νόησης και συναισθημάτων, η συνείδηση του εγώ».

Η πρώτη ένδειξη είναι αυτό που ονομάζουμε ‘εγώ’, όταν ενδοσκοπούμε. Πρόκειται για κάτι ξεχωριστό από το σώμα που είναι σε θέση να ερευνά τον εσωτερικό άνθρωπο, τα συναισθήματα και τις διαθέσεις μας, ανεξάρτητα από το σώμα. Ως πρόσωπα είμαστε σε θέση να κάνουμε άλλους να μας αναγνωρίζουν ως συνειδητά όντα σε μια άμεση επικοινωνία μαζί τους σε πραγματικό χρόνο (π.χ. σε μια δια ζώσης συνομιλία).

Μια δεύτερη ένδειξη είναι το φαινόμενο των επιθανάτιων εμπειριών, γεγονός επιστημονικά τεκμηριωμένο [2], όπου άνθρωποι περιγράφουν αυτά που έζησαν στον προθάλαμο του θανάτου, αλλά επανήλθαν στη ζωή. Τέτοιες εμπειρίες θεωρούνται ως ισχυρός δείκτης πως ο ‘εαυτός’ μας μπορεί να υπάρχει από μόνος του, σε κατάσταση αδυναμίας (ύπνου/αφασίας) ή ακόμα και σε κατάσταση χωρίς σώμα. Έννοιες όπως η ελεύθερη βούληση, ηθική, ενοχή/αθωότητα, συνδέονται με την έννοια της ψυχής.

Μια τρίτη ένδειξη είναι ότι κανένας δεν μπορεί να ερευνήσει την (υποκειμενική) αντίληψη και αφήγηση του ‘εαυτού’ μας. Τα προσωπικά βιώματά μας, δηλαδή ο εσωτερικός μας κόσμος, μεταφέρονται μόνο ως αφήγημα εμπειρίας (στο πρώτο πρόσωπο), σε αντίθεση με τον τρόπο της επιστήμης που περιγράφει τον κόσμο ως ‘αντικείμενο’ (στο τρίτο πρόσωπο).

Και τέλος, μια τέταρτη ένδειξη αποτελεί η ταυτότητα ενός ατόμου που παραμένει σταθερή διαχρονικά. Μπορεί η εμφάνισή μας να αλλάζει (π.χ. τα μαλλιά μας να ασπρίζουν ή να λιγοστεύουν), όμως η ‘ταυτότητά’ μας παραμένει η ίδια. Επίσης, το ‘εγώ’ (η ψυχή) ενός ανθρώπου φαίνεται να επιβιώνει τις όποιες φυσιολογικές αλλαγές του σώματος. Μπορούμε να επιζήσουμε, αν κάποια μέρη του εγκέφαλου ή του σώματός μας έχουν αφαιρεθεί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαστε λιγότερο ο εαυτός μας.

Η Βίβλος περιγράφει την ψυχή ως πραγματική, άυλη ουσία που παρέχει στο σώμα τη ζωή (βλ. Ησ. 26/9, Δευτ. 6/5, Ψαλμ. 16/10, Α’ Βασ. 17/21, 22, Ματθ. 10/28, Β’ Κορ. 12/1–4) και συνίσταται σε αυτό που κοινώς ονομάζεται ‘συνείδηση’. Η συνείδηση εκδηλώνεται σε νοητικές καταστάσεις και είναι ικανή να ολοκληρώνει τη μαζική εισροή αισθητηριακών δεδομένων, που αντιμετωπίζει ο εγκέφαλος συνεχώς, δημιουργώντας έτσι μια ολιστική εικόνα αντίληψης μέσα μας.

Η καλύτερη εξήγηση για τις ικανότητες της συνείδησής μας βρίσκεται στην έννοια της ‘ψυχής’, που είναι κάτι το ανεξάρτητο από τον εγκέφαλό μας, με ικανότητες αισθησιακού, βουλητικού, συναισθηματικού και πνευματικού χαρακτήρα. Η Βίβλος μιλά για το πνεύμα (τον νου) του ανθρώπου. Κάνοντας χρήση της πνευματικής του ικανότητας ο άνθρωπος είναι σε θέση να αγαπά τον Θεό συνυπάρχοντας πνευματικά μαζί Του, κάτι που πρέπει να θεωρηθεί μη εξηγήσιμο στα πλαίσια μιας φυσιοκρατικής άποψης.

Παραπομπές:

[1] Thomas Nagel, Mind And Cosmos. Why the Materialist Neo-Darwinian Conception of Nature Is Almost Certainly False, Οξφόρδη: Oxford University Press, 2012 και James Porter Moreland, The Soul. How We Know It’s Real and Why It Matters, Chicago: Moody Publishers, 2014.

[2] Έχουν διεξαχθεί και πρόσφατα μελέτες που ερευνούν και καταγράφουν το φαινόμενο αυτό επιστημονικά. Βλ. π.χ. ιστοσελίδα in.gr, https://www.in.gr/2020/02/02/health/health–news/ereyna–o–thanatos–einai–thetiki–empeiria/, αναζήτηση 26/10/2022.

Αν ο Θεός είναι αγαθός, τότε γιατί υπάρχει το κακό;

Το πρόβλημα του κακού συχνά προβάλλεται ως επιχείρημα για την μη ύπαρξη του Θεού, πώς δηλαδή συμβιβάζεται η ύπαρξη του κακού με ένα πανάγαθο, πάνσοφο και παντοδύναμο Θεό. Ο προβληματισμός αυτός τίθεται θεωρητικά και πρακτικά. Στη πρακτική του πτυχή βρίσκεται η δυσκολία να πιστέψει κάποιος σε έναν Θεό ο οποίος αγαπάει τον κόσμο, όταν στον κόσμο υπάρχουν επιδημίες, πόλεμοι, δολοφονίες, βιασμοί, τρομοκρατικές επιθέσεις όπου αθώα παιδιά, γυναίκες και άντρες, ή αγαπημένα μας πρόσωπα γίνονται θύματα. Αλλά, αυτοί που το χρησιμοποιούν αυτό ως επιχείρημα κατά του Θεού πρέπει να δώσουν εξήγηση σχετικά με το γιατί η ύπαρξη του κακού είναι (γι’ αυτούς) πρόβλημα, αν υποτίθεται ο Θεός και το αγαθό δεν υπάρχουν.

Το «κακό», λοιπόν, είναι έννοια σχετική. Για να σε προβληματίζει το κακό, πρέπει να γνωρίζεις τι είναι το καλό. Το κακό προκύπτει όταν τα πράγματα δεν είναι όπως θα έπρεπε να είναι, δηλαδή όχι όπως είχαν αρχικά σχεδιαστεί. Το καλό μπορεί να υπάρχει χωρίς το κακό, αλλά δεν μπορεί να υπάρχει το κακό χωρίς το καλό. Το καλό δεν είναι σύντροφος του κακού. Είναι προγενέστερό του. Γι’ αυτό και το κακό είναι οντολογικά παρασιτικό: η στέρηση του καλού [1]. Η Βίβλος, με τη λέξη «αμαρτία», χαρακτηρίζει το ηθικό κακό ως «αστοχία» (Ρωμ. 3/10-12). Ο αμαρτωλός άνθρωπος έχει χάσει τον στόχο του, μαζί και κάθε επικοινωνία με τον άγιο Δημιουργό του. Συνεπώς δεν είναι ο Θεός ο δημιουργός του κακού.

Μια εξήγηση για την ύπαρξη του κακού βρίσκεται σ’ αυτό που ονομάζεται «ελεύθερη βούληση». Το κακό δεν ξεκίνησε στον υλικό κόσμο, αλλά στην ηθική σφαίρα, μέσω μιας ακατάλληλης ηθικής άσκησης της ελεύθερης βούλησης. Το κακό στον κόσμο μας είναι αποτέλεσμα μιας ηθικής αποτυχίας. Ως άνθρωποι δυστυχώς Τον αναζητούμε μόνο όταν υπάρχουν προβλήματα. Το φυσικό κακό χρησιμεύει ως προειδοποίηση του Θεού στους ανθρώπους ότι αυτός ο κόσμος δεν είναι όπως θα έπρεπε να είναι, οπότε καλύτερα ας μάθουμε τι πήγε στραβά και ας αναζητήσουμε κάποια βαθύτερη εξήγηση γι’ αυτή την κατάσταση στην οποία ολόκληρη η ανθρωπότητα βρίσκεται, επειδή τείνουμε να παραβλέπουμε πως το ηθικό κακό προκαλείται από την αμαρτία.

Γιατί αυτό που ονομάζουμε ‘ελεύθερη βούληση’ είναι πολύτιμο;

Κάποιοι δεν καταλαβαίνουν ούτε το νόημα ούτε την αξία της έννοιας ‘ελεύθερη βούληση’. Δεν σημαίνει απεριόριστη ελευθερία. Ως άνθρωποι π.χ. δεν μπορούμε να επιζήσουμε αν επιλέξουμε να παύσουμε την αναπνοή μας. Από την άλλη μεριά, η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού μας δείχνει ότι ελεύθερη βούληση είναι κάτι πολύτιμο για την ανθρωπότητα, ένα απαραίτητο χαρακτηριστικό της ανθρωπιάς μας. Σημαίνει ότι αξίζει να παλέψεις για κάποια ιδανικά, έστω κι αν αυτά μπορεί να σου προκαλούν δυσκολίες, ταλαιπωρία και θλίψη. Όμως την προτιμούμε από μια κατάσταση απλής ‘ευδαιμονικής ύπαρξης’, που δεν θα περιείχε ηθικές επιλογές.

Πρώτον, ‘ελεύθερη βούληση’ καθιστά δυνατή την ‘αγάπη’. Η αγάπη προικίζει τη ζωή μας με χαρά και ομορφιά, κι αυτό είναι πολυτιμότερο από κάθε τι άλλο. Η αγάπη δεν επιβάλλεται. Αν ήμασταν ρομποτικές μηχανές, προγραμματισμένες από τον Θεό να υπακούμε τις εντολές Του ή μαριονέτες με χορδές που Εκείνος θα τραβούσε, τότε οποιαδήποτε πράξη καλοσύνης ή αγάπης εκ μέρους μας, μπορεί να ήταν όμορφη αλλά τίποτε άλλο από προγραμματισμένη. Είναι η ελεύθερη βούληση αυτό που μας κάνει να συγκινούμαστε όταν άνθρωποι υποχρεώνονται χάριν της αγάπης, ικανοί για θαρραλέα βήματα, έτοιμοι να θυσιαστούν κατ’ ιδίαν επιλογήν.

Δεύτερον, ελεύθερη βούληση χαρακτηρίζει την αυτοδιάθεσή μας, τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι διαφορετικό, ασυνήθιστο, δημιουργικό. Είμαστε όντα ηθικά ελεύθερα, και αυτό που ελεύθερα επιλέγουμε μπορεί να μας οδηγήσει σε εσφαλμένες κινήσεις και πράξεις, με όλα τα ηθικά επακόλουθα.

Ο Θεός μάς ήθελε όντα με σημαντική ελευθερία. Στο βιβλίο του «Το πρόβλημα του Πόνου» ο C. S. Lewis χρησιμοποιεί την εξής παρομοίωση:

Φανταστείτε ότι παίζω σκάκι μ’ έναν φίλο. Μετά από μερικές κινήσεις, ο φίλος μου συνειδητοποιεί ότι η τελευταία του κίνηση ήταν λανθασμένη. Με ρωτάει αν μπορεί να την αναιρέσει. Του το επιτρέπω. Μετά από κάποιες κινήσεις η διαδικασία επαναλαμβάνεται. Ο φίλος θέλει συνεχώς να αναιρεί τις δυσμενείς κινήσεις του. Ενοχλημένος, τον ρωτώ: Παίζουμε ή όχι; [2]

Εκτός από το ζήτημα της παντοδυναμίας του Θεού, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε και τους «κανόνες του παιχνιδιού» που βασίζονται στον χαρακτήρα Του. Δεν αναιρούνται. Ο Θεός είναι αδύνατο να αντιφάσκει τον Εαυτό Του ή να ακυρώνει αυθαίρετα τους νόμους που ο Ίδιος έθεσε, επειδή αυτό θα ισοδυναμούσε με αντίφαση του χαρακτήρα Του. Από την άλλη μεριά, ο Θεός ήθελε άτομα με ελεύθερη βούληση, προικισμένα με την ικανότητα να Τον αγαπήσουν, ή να Τον μισήσουν και εγκαταλείψουν.

Μέσα στους δύο αυτούς κανόνες διεξάγεται το ζήτημα των ανθρωπογενών παθημάτων. Από τη μια πλευρά, ο Θεός δεν μπορεί να παρέμβει αυθαίρετα στην θέληση και ελευθερία που χάρισε στον άνθρωπο, από την άλλη, δεν μπορεί να καταργήσει τους νόμους που κυβερνούν τον κόσμο σε περιστάσεις όπου ένα άτομο κάνει κατάχρηση της ελευθερίας του, βλάπτοντας έτσι τον συνάνθρωπό του.

Οι φυσικοί νόμοι μέσω των οποίων ο Θεός φροντίζει τη φύση δίνοντας νόημα στη ζωή, πρέπει να λειτουργούν με τρόπο τακτικό, διαφορετικά οι συνεχείς παρεμβάσεις του Θεού στη φύση δεν θα επέτρεπαν καν την ύπαρξή τους. Ο Λούις το εξηγεί αυτό παραστατικά: «Μπορούμε, ίσως, να συλλάβουμε έναν κόσμο στον οποίο ο Θεός θα διόρθωνε τα αποτελέσματα αυτής της κατάχρησης της ελεύθερης βούλησης από τα πλάσματά Του την κάθε στιγμή, έτσι ώστε το ξύλινο δοκάρι να γίνεται μαλακό σαν το γρασίδι όταν χρησιμοποιείται ως όπλο, και ο αέρας να αρνείται να με υπακούει στην προσπάθειά μου να εγκαταστήσω σ’ αυτόν ηχητικά κύματα που φέρνουν ψέματα ή προσβολές. Ένας τέτοιος κόσμος θα ήταν κόσμος, στον οποίο λανθασμένες ενέργειες θα ήταν αδύνατες και στον οποίο η ελευθερία της θέλησης θα ήταν άκυρη» [3].

Επίσης, το γεγονός ότι ο Θεός εκφράζει τις εντολές Του στους ανθρώπους, προϋποθέτει την ‘ελεύθερη βούλησή’ τους.

Γιατί συμβαίνει κακό σε καλούς ανθρώπους;

Το κακό είναι συνυφασμένο με την ανθρώπινη ιστορία. Υπάρχει επειδή ο Αδάμ και η Εύα επαναστάτησαν εναντίον του Θεού, παραβιάζοντας την ρητή εντολή Του. Η Βίβλος δηλώνει ότι δεν υπάρχουν καλοί άνθρωποι. Δεν υπάρχει συνεπώς λόγος οι άνθρωποι να παραπονούνται.

Οι θεολόγοι συμφωνούν ότι οι άνθρωποι πράττουν το κακό και η Βίβλος δηλώνει: «Κανείς δεν κάνει ποτέ καλό» (Ρωμ. 3). Προτιμούμε να πιστεύουμε ότι το κακό περιορίζεται σε μερικά άτομα που είναι διεστραμμένα, αλλά αυτό δεν ισχύει. Μεγάλοι πληθυσμοί διαπράττουν φρικτά κακά. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά: Τις μέρες αυτές παρατηρούμε την εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία με δεκάδες χιλιάδες θύματα ειδικά ανάμεσα στους αμάχους. Έξι εκατομμύρια Εβραίοι, επίσης και πολλοί άλλοι, ανάμεσά τους Ρομά και ψυχικά άρρωστοι, εκτελέστηκαν από τους Ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σοβιετική επανάσταση και ηγέτες της (όπως ο Στάλιν) σκότωσαν πολλούς από τους αντιπάλους τους, εξώθησαν τον πληθυσμό σε λιμοκτονία, στέλνοντας πολλούς αντιφρονούντες στα γκουλάγκ. Παρόμοια συνέβησαν στην Κίνα, όπου οι κομμουνιστές σκότωσαν εκατομμύρια κατά τη διάρκεια της «πολιτιστικής επανάστασης». Ιάπωνες εισβολείς στην Κίνα, την Κορέα και αλλού στην Ασία, βίασαν (π.χ. στο Νανκίν), σκότωσαν, βασάνισαν εκατομμύρια. Η γενοκτονία στη Ρουάντα που διέπραξαν οι Χούτου κατά των Τούτσι, η γενοκτονία των Τούρκων κατά των Αρμενίων, οι δολοφονίες του καθεστώτος Πολ Ποτ στην Καμπότζη και πολλές άλλες αδικίες, βασανιστήρια και δολοφονίες συνέβησαν και συμβαίνουν και σήμερα. Για εκατοντάδες χιλιάδες μωρά διακόπτεται εσκεμμένα η κύηση κάθε χρόνο στις πολιτισμένες χώρες του Βορρά. Μελέτες (π.χ. τα περίφημα πειράματα Milgram  στο Γέιλ [4]) έχουν δείξει πως ακόμα και απλοί άνθρωποι είναι ικανοί να υποβάλλουν συναδέλφους τους σε σοβαρά βασανιστήρια. Η δυνατότητα για το κακό βρίσκεται μέσα σε κάθε άνθρωπο.

Όταν κάποιοι ανέφεραν στον Ιησού για ένα τέτοιου είδους κακό, εκείνος απλώς απάντησε ότι καθένας μπορεί να είναι θύμα την επόμενη φορά (Λουκάς 13/5). Γι’ αυτό τόνισε την ανάγκη για μετάνοια και συμφιλίωση με τον Θεό.

Γιατί ο Θεός δεν δίνει τέλος στο κακό;

Επειδή η ελεύθερη βούληση είναι πολύτιμη, ο Θεός δημιούργησε όντα με ελεύθερη βούληση και τους έδωσε τον παράδεισο. Έδωσε στον Αδάμ και την Εύα μόνο μια απαγόρευση: «Δεν πρέπει να φάτε από το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού, γιατί όταν φάτε απ’ αυτό σίγουρα θα πεθάνετε». Είναι σημαντικό ότι δεν μπορεί να δώσει σε όντα ελεύθερη βούληση και να μη τους επιτρέψει να τη χρησιμοποιήσουν λανθασμένα. Ο Θεός δημιούργησε ανθρώπινα πλάσματα σύμφωνα με την εικόνα Του, ικανά να ανταποκριθούν σ’ Αυτόν με αγάπη και λατρεία. Έτσι ο Αδάμ και η Εύα είχαν τα πάντα, αλλά δεν πίστεψαν τον Θεό και επαναστάτησαν εναντίον Του παίρνοντας από τον απαγορευμένο καρπό. Έτσι, ο Θεός καταράστηκε τη γη, επιτρέποντας στη συνέχεια κάθε είδους ασθένεια και λοιμό — την προέλευση του φυσικού κακού — διώχνοντας τον Αδάμ και την Εύα από τον Κήπο της Εδέμ. Τους απομόνωσε κυριολεκτικά  από την αναζωογονητική δύναμη του Δέντρου της Ζωής.

Μετά την απομάκρυνσή τους από τον Κήπο ο Αδάμ και η Εύα έκαναν παιδιά, που ήταν φυσικές και πνευματικές αναπαραγωγές του εαυτού τους. Δεν είχαν τη δυνατότητα  να επιλέξουν τα παιδιά τους ώστε να είναι κάπως καλύτερα από τους ίδιους. Οι άνθρωποι μέχρι σήμερα γεννιούνται σαν τους προπάτορές τους – έχουν την τάση να αμαρτάνουν, αποξενωμένοι από μια σχέση με τον Θεό και προορισμένοι να υποφέρουν.

Επειδή ο Θεός είναι άγιος και δίκαιος κατά τον απόλυτο χαρακτήρα Του, δεν μπορούσε απλώς να παραβλέψει την αμαρτία του Αδάμ και της Εύας, επειδή το μάθημα σε όλα τα δημιουργημένα όντα θα ήταν: «Η αμαρτία είναι εντάξει, ο Θεός θα την παραβλέψει». Αλλά για να δείξει την αγάπη Του σε μας και για να εξιλεώσει τη σοβαρότητα της αμαρτίας, ο Θεός έστειλε τον μοναδικό Του Υιό, τον Ιησού Χριστό, να πεθάνει για τους επαναστάτες ανθρώπους. Μια όμορφη περιγραφή της αγάπης του Θεού και της αλληλεγγύης Του ως προς τον ανθρώπινο πόνο δίνει το κάτω κείμενο:

Όποιος σκανδαλίζεται με το πρόβλημα του κακού, στο Γολγοθά βλέπει το μεγαλύτερο σκάνδαλο στο πρόσωπο του Εσταυρωμένου. Στο Σταυρό ο Χριστός δεν κουβαλά μόνο όλες τις αμαρτίες. Κουβαλά και όλο το κακό, όλο τον πόνο. Καταπίνει όλο το ποτήρι του φυσικού και ηθικού κακού. Να πως λύνει το πρόβλημα … Άρα στο Χριστιανισμό το μέγα πρόβλημα του κακού και του πόνου λύνεται σε δύο φάσεις, στο Γολγοθά και στον …Τάφο, λύνεται μόνο με την σταυρωμένη και αναστημένη Αγάπη του Θεού, του Χριστού, για τον Άνθρωπο. ‘Τι βρίσκουμε το Θεό να κάνει με αυτή την υπόθεση της αμαρτίας και του κακού;… Ο Θεός δεν εξάλειψε το στοιχείο του κακού. Το μεταμόρφωσε. Δεν σταμάτησε στη Σταύρωση. Αναστήθηκε!’ (Dorothy L. Sayers). Άρα όλο το μέγα υπαρξιακό πρόβλημα του κακού λύνεται με δύο μόνο φράσεις! ‘Χριστὸς ἔπαθεν ὑπὲρ ὑμῶν’ (Α΄ Πέτρου 2: 21) στο Γολγοθά και «Χριστός ανέστη» στον … Τάφο. Τόσο απλά… [5]

Τώρα, εμείς που πιστεύουμε στον Θεό και δεχόμαστε το θάνατο του Ιησού στον σταυρό για τις αμαρτίες μας, μαθαίνουμε για τον τρόμο της εξέγερσης βιώνοντας τα καταστροφικά αποτελέσματα αυτής της εξέγερσης. Μαθαίνουμε επίσης να ξεπερνάμε το κακό μέσω του καλού. Αυτή η γνώση μας προετοιμάζει να γίνουμε κατάλληλοι κληρονόμοι της Βασιλείας του Θεού, όπου – επειδή μάθαμε για τη φρίκη και τη ανοησία της αμαρτίας εδώ στη γη – θα μπορέσουμε να χρησιμοποιήσουμε την ελεύθερη βούλησή μας σωστά, υπακούοντας στο θέλημα του Θεού και συμβασιλεύοντας με τον Ιησού για πάντα.

Ο βίος μας εδώ στη γη μάς ανοίγει τη δυνατότητα για υψηλότερα αγαθά. Υπάρχουν άνθρωποι που μέσα από αγώνες αντιμετωπίζουν το κακό και πολεμούν εναντίον του. Έτσι μορφώνεται μέσα τους ο καλός χαρακτήρας, ο «καρπός του Πνεύματος», που μέσω θαρραλέων πράξεων συμπόνιας και μέσα από ταλαιπωρίες αναπτύσσουν φροντίδα για άλλους ανθρώπους, που πάσχουν.

Παραπομπές:

[1] Αυγουστίνος Ιππώνος, Εξομολογήσεις, τομ. Γ’, κεφ. 7.

[2] C. S. Lewis, The Problem of Pain, Λονδίνο: Collins-Fontana, 1970, σ. 59.

[3] Lewis, The Problem of Pain, σ. 21.

[4] Τα πειράματα Milgram για την υπακοή σε πρόσωπα εξουσίας ήταν μια σειρά πειραμάτων κοινωνικής ψυχολογίας που διεξήχθη από τον ψυχολόγο Stanley Milgram του Πανεπιστημίου Yale. Βλ. π.χ. https://www.psychology.gr/diashma–peiramata–psychologias/730-milgram–experiment.html (αναζήτηση 17 Απριλίου 2022).

[5] Πώς συμβιβάζεται η ύπαρξη του Θεού και του κακού στον κόσμο; Η απάντηση βρίσκεται στο Γολγοθά! – Ιερός Ναός Αγίου Σώστη Νέας Σμύρνης, βλ. https://www.sostis.gr/blog/item/1688-pws–symbibazetai–i–yparksi–toy–theou–kai–tou–kakou (αναζήτηση 17 Απριλίου 202

Σε κάποιες από τις αφηγήσεις των Ευαγγελίων βρίσκουμε διαφορές που φαίνεται να αντιφάσκουν. Πώς μπορούμε να θεωρήσουμε αξιόπιστα τα βιβλικά κείμενα;

Υπάρχουν σίγουρα διαφορές ανάμεσα στα κείμενα των Ευαγγελίων. Ο κάθε συγγραφέας αφηγείτο μια δική του εκδοχή των γεγονότων, είτε ως αυτόπτης μάρτυρας είτε από στοιχεία άλλων. Κάποιοι διηγούνται περιστατικά που άλλοι άφησαν εκτός. Έτσι, οι περιγραφές δίνουν έμφαση στις διαφορετικές πτυχές των γεγονότων που εξιστορούνται.

Τον πρώτο αιώνα ήταν σύνηθες φαινόμενο τόσο να παραφράζονται τα λόγια κάποιου όσο και να προφέρονται αυτολεξεί. Όταν οι ιστορικοί της εποχής αντλούσαν πληροφορίες από άλλες, γραπτές πηγές, θεωρούσαν σημαντικό να ενστερνίζονται τη διατύπωση των πηγών τους. Κανείς δεν χρησιμοποιούσε υποσημειώσεις ή βιβλιογραφία. Ήταν αυτός και ένας τρόπος να αποφύγει κανείς αυτό που σήμερα θα θεωρείτο ίσως ‘λογοκλοπή’.

Το πραγματικό ερώτημα που προκύπτει στα Ευαγγέλια είναι αν υπάρχουν αντιφάσεις που είναι ασυμβίβαστες. Υπάρχουν σημεία όπου, αν η αφήγηση του Ευαγγελίου είναι αληθινή, μια άλλη δεν μπορεί να είναι αληθινή. Σημεία, όπου κάτι τέτοιο φαίνεται εκ πρώτης όψης πιθανό, είναι σχετικά λίγα. Σε πολλά τέτοια αινίγματα φαίνεται να έχουν δοθεί εξηγήσεις, σε κάποια μάλιστα και περισσότερο από μια. Ο καθένας, βέβαια, πρέπει να αποφασίσει για τον εαυτό του αν θέλει να θεωρήσει τις εξηγήσεις αυτές πειστικές ή όχι.

Όμως είναι πέρα για πέρα άδικο να απορρίπτονται οι περιγραφές στα Ευαγγέλια, χωρίς να εξετάζονται οι πιθανές εξηγήσεις. Το πιο σημαντικό είναι ότι στις περισσότερες από τις αφηγήσεις και άλλων αρχαίων γεγονότων υπάρχουν αποκλίσεις. Όμως αυτό δεν είναι κάτι που οδηγεί τους ιστορικούς αναγκαστικά στο να απορρίψουν την αξία κάποιων εγγράφων ακόμη και σε σημεία όπου δεν εμφανίζονται αποκλίσεις από τα υπόλοιπα. Αυτό δεν ισχύει και με καθέναν από μας; Αν κάποιος ανακαλύψει ότι σφάλλουμε σε κάποιο σημείο, σημαίνει αυτό ότι οι άλλοι πρέπει να μας αντιμετωπίζουν με δυσπιστία σε κάθε τι που λέμε;

Του Craig Blomberg

Γιατί το φυσικό κακό;

Το ηθικό κακό εννοεί όλες τις κακές καταστάσεις που προκαλούνται σκόπιμα ή άσκοπα από ανήθικες ανθρώπινες πράξεις και που προκύπτουν από την κατάχρηση της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου και συμπεριλαμβάνουν κλοπές, αδικίες, βία, φόνους, πολέμους και άλλα πολλά, δηλαδή το κακό ως διαφθορά του καλού. Βλ. και την απάντησή μας στο ερώτημα «Αν ο Θεός είναι αγαθός, τότε γιατί υπάρχει το κακό;» στην ιστοσελίδα μας.

Σε αντίθεση με το ηθικό κακό, αυτό που κοινώς ονομάζεται «φυσικό κακό» συμπεριλαμβάνει όλες τις κακές καταστάσεις που δεν παράγονται άμεσα ή εσκεμμένα από τον άνθρωπο και πολλές φορές δεν διακρίνονται ως ανθρώπινα προκαλούμενες, δηλαδή ο πόνος που προκαλείται από σεισμούς, θεομηνίες, πυρκαγιές, ασθένειες, ατυχήματα κ.λπ. Οι σεισμοί της 6 Φεβρουαρίου 2023 στην νοτιοανατολική Τουρκία και στη Συρία και η σύγκρουση των δυο τρένων στις 28 Φεβρουαρίου 2023 στα Τέμπη ανήκουν στην κατηγορία αυτή.

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο του ο καθηγητής Χαρίδημος Κ. Τσούκας εξιστορεί την αλλαγή σκέψης των ανθρώπων μετά τον φρικτό σεισμό της Λισαβώνας, ανήμερα της εορτής των Αγίων Πάντων το 1775, όπου χιλιάδες πιστοί μέσα στις εκκλησίες θάφτηκαν κάτω από τα συντρίμμια εκκλησιών και του 85% των κτηρίων της αυτοκρατορικής πρωτεύουσας της Πορτογαλίας. Στην εποχή αυτή του Διαφωτισμού, και με αφορμή τον σεισμό αυτό, άθεοι όπως ο Βολταίρος, διακωμώδησαν «την φιλοσοφία του Λάιμπνιτς, σύμφωνα με τον οποίο ο Θεός δημιούργησε τον ‘καλύτερο δυνατό κόσμο’». Στο ερώτημα, σε τι συνίσταται το κακό, πολλοί άνθρωποι και σήμερα επικεντρώνονται στο επιχείρημα κατά του Θεού: «Πώς συμβιβάζεται η ύπαρξη του κακού και του πόνου στον κόσμο μας και στη ζωή μας με την έννοια ενός πανάγαθου, παντοδύναμου και παντογνώστη Θεού»; Είναι σοβαρό το ερώτημα αυτό για πολλούς και είναι ένας από τους κύριους λόγους κάποιοι να απορρίπτουν την ύπαρξη του Θεού.

Όσον αφορά αυτού του είδους το κακό, πρέπει κανείς να θέσει την θεολογική έννοια της ανθρώπινης πτώσης σε ευρύτερη βάση. Ο Αδάμ δεν αμάρτησε μόνο ηθικά. Από ηθικής άποψης η αμαρτία του Αδάμ σωστά κατανοείται ως αιτία του (ηθικού) κακού που πλήττει την ανθρωπότητα καθ’ όλη της την ιστορία. Ωστόσο, λιγότερο κατανοητός φαίνεται να είναι ο αντίκτυπος της αμαρτίας του Αδάμ σχετικά με την διανοητική της πτυχή, στις τρεις διαστάσεις τις οποίες ερευνώ πιο εκτεταμένα σε μελέτη μου στο ιστολόγιο, «Απολογητική Ενημέρωση».

Πρώτον, η άρνηση της αλήθειας οδηγεί τον Αδάμ στο σφάλμα και σε λαθεμένους υπολογισμούς μακριά από την διορθωτική καθοδήγηση του Δημιουργού, καθώς και στον λαβύρινθο της ημι-αλήθειας, της μετα-αλήθειας και της ματαιοδοξίας. Φαίνεται πως και σήμερα οι άνθρωποι εύκολα χάνονται στα ρηχά και – πολλές φορές – αναληθή λόγια και ιδέες που τελικά τους παρασύρουν να σκέφτονται π.χ. ότι ο Θεός είναι Εκείνος που προκαλεί άδικα το ‘φυσικό κακό’, το οποίο μαστίζει την ανθρωπότητα.

Δεύτερον, η αργοπορία της ανθρωπότητας να επιφέρει την επιστημονική επανάσταση που είναι και σοβαρή παράλειψή της. Ο Θεός είχε εξοπλίσει τον άνθρωπο με διανοητικές ικανότητες ώστε να υποτάξει τη γη μέσω μιας έξυπνης κατανόησης των περίπλοκων μηχανισμών του ‘φυσικού κακού’ και να σχεδιάσει λύσεις ικανές να το αντισταθμίσουν, προστατεύοντας έτσι την ανθρωπότητα από το κακό που εκείνη θα συναντούσε σ’ ένα τραχύ, απροστάτευτο περιβάλλον έξω από τον κήπο της Εδέμ. Το έκανε τελικά, αλλά ημιτελώς και αργοπορημένα.

Τρίτον, την τεχνολατρεία του Αδάμ που αντικατοπτρίζεται κατά ένα μεγάλο μέρος στην ανελέητη εκμετάλλευση των συνανθρώπων του και του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς και στην ελπίδα πως η επιστήμη και η τεχνολογία θα αποβούν σωτήριες γι’ αυτόν. Η επιθετική του συμπεριφορά απέναντι στη φύση τού επιστρέφεται υπό την μορφή του ‘φυσικού κακού’ – επειδή η φύση αντιστέκεται!

Όπως είπε σε κήρυγμά του στις 26 Φεβρουαρίου 2023 ο Δημήτρης Παπαδημητρίου: Σχετικά με τον σεισμό στη Τουρκία, δεν υπάρχει κάποιος που να έχει μια απάντηση, επειδή μας λείπει η μεγάλη εικόνα , η εικόνα που έχει ο Θεός. Ή, όπως το περιγράφει ο Χαρ. Τσούκας, «Το νόημα του κόσμου βρίσκεται έξω από αυτόν».

Ως πολίτες μπορούμε να κάνουμε το καθήκον μας ενάντια στα διεφθαρμένα, αυταρχικά κοινωνικά συστήματα (και στη χώρα μας), που χρονίως ανέχονται και επιβραβεύουν την οικοδομική αυθαιρεσία ή τον ‘ωχαδερφισμό’ που διευκολύνουν απατεώνες εργολάβους και ανίκανους διαχειριστές σε κρίσιμα πόστα. Για να μη θρηνήσουμε άλλα θύματα.

Ας μη ρίχνουμε λοιπόν άδικα ευθύνες στο Θεό, επειδή ως πλάσματά Του είμαστε εμείς οι κύριοι υπαίτιοι και για το φυσικό κακό, με τη στάση μας και με την ολιγωρία μας.

[1] «Πώς αντιμετωπίζουμε το φυσικό κακό;», Καθημερινή της Κυριακής, 19/2/2023, σ. 31.

[2] «Γιατί το φυσικό κακό;» ιστολόγιο https://areopagusbriefs.org, στις 25 Δεκεμβρίου 2020.

[3] Κήρυγμα στην εκκλησία «Νέα Ζωή» στις 26 Φεβρουαρίου 2023.